Zbiorniki magazynowe dozorowe – jak nie zginąć w gąszczu regulacji prawnych?

Interpretacja norm i rozporządzeń wprowadza Cię w zakłopotanie? Formalności i procedury dozorowe budzą Twój strach? Pocieszę Cię – to nie dotyczy tylko Ciebie. Projektanci oraz użytkownicy wielu zakładów i obiektów, w których zachodzi konieczność magazynowania substancji niebezpiecznych, borykają się z odpowiedzią na pytanie: „czy i od jakiej objętości przechowywanie konkretnego związku podlega dozorowi UDT?”. W artykule poruszam najważniejsze kwestie związane ze zbiornikami magazynowymi dozorowymi. 

Przed Tobą nowa inwestycja. Nie masz pewności, czy Twój zbiornik bezciśnieniowy podlega dozorowi UDT. No cóż, po zetknięciu się z gąszczem zapisów prawnych część firm przyjmuje postawę asekuracyjną, decydując się na objęcie dozorem większej grupy mediów. Inne firmy, jak tylko mogą, ograniczają kontakty i zgłoszenia do Urzędu Dozoru Technicznego – wynika to niejednokrotnie z obawy o skomplikowany przebieg procedury, ilość poświęconego czasu czy koszty.

Na szczęście Ty nie musisz znać wszystkich norm i rozporządzeń, ani ponosić ryzyka za ich błędną interpretację. Wystarczy, że skorzystasz ze wsparcia praktyków, którzy na co dzień mają do czynienia z wieloma przypadkami magazynowania substancji niebezpiecznych w różnych branżach oraz uzgadniają dokumentacje techniczno-projektowe zbiorników już na etapie produkcji. Bazując na doświadczeniu są oni w stanie działać zdecydowanie szybciej i przede wszystkim w sposób sprawdzony i pewny.

Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by nieco zorientować się w tym zagadnieniu.

Zbiorniki dozorowe – wiele pytań bez jednoznacznej odpowiedzi

Pierwszym aktem prawnym określającym warunki techniczne, jakie powinny spełniać zbiorniki magazynowe bezciśnieniowe przeznaczone do przechowywania materiałów trujących i żrących jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki dnia 16 kwietnia 2002 r. [1]. W rozporządzeniu tym omówione są zagadnienia związane z warunkami technicznymi dozoru technicznego w zakresie projektowania, wytwarzania, badania, eksploatacji, naprawy i modernizacji zbiorników.

Zgodnie z zapisami dokumentu pod dozór techniczny podlegają m.in. poniższe urządzenia z grupy urządzeń bezciśnieniowych, tj.:

• zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych,
• zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów trujących lub żrących.

W pkt. 2 § 3 dokumentu pojawia się definicja materiałów trujących i żrących jako substancji i preparatów chemicznych zaklasyfikowanych na podstawie odrębnych przepisów jako niebezpieczne, czyli bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe albo żrące.

Jest to zrozumiałe, natomiast rodzi się pytanie jakie opracowania stanowią „odrębne przepisy” i jakie dane jesteśmy w stanie w nich odnaleźć? Niestety wzmianki o konkretnych nazwach handlowych popularnych związków czy też mieszanin będących w powszechnym obrocie handlowym i stosowanych w wielu gałęziach przemysłu nie znajdziemy ani w formie załącznika, ani też odniesienia do innego aktu prawnego. Mamy zatem wiele pytań, które często pozostają bez jednoznacznej odpowiedzi.

Zagadnienie materiałów trujących i żrących jest o tyle szerokie, że zgodnie z tab. 1 w/w. rozporządzenia magazynowanie czynnika określonego jako „bardzo toksyczny” kwalifikuje się do procedury UDT (dozór techniczny uproszczony) nawet przy pojemnościach poniżej 60 dm³ (tabela.1).

Dokładne sprecyzowanie rodzaju pojemników, które podlegają dozorowi UDT bywa jednak trudne ze względu na brak czytelnych definicji. Jako jedyne kryterium przyjmuje się bowiem pojemność, w wyniku czego nawet ta niewielka klasyfikuje się do procedury dozoru uproszczonego.

Tabela 1: Formy dozoru technicznego zależnie od czynnika roboczego i pojemności zbiornika [1].

Warto w tym miejscu wspomnieć o kolejnym rozporządzeniu [2], które wskazuje, iż dozorowi technicznemu podlegają dodatkowo (oprócz opisanych w cytowanej wcześniej tablicy rozporządzenia) zbiorniki przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych o temperaturze zapłonu do 61^oC i przy ilości czynnika powyżej 1000 dm³.

Specjalistyczne jednostki i obszary dozoru technicznego, jakimi są Transportowy Dozór Techniczny oraz Wojskowy Dozór Techniczny na cele niniejszego artykułu zostaną pokrótce wskazane lub całkowicie pominięte.

Karty charakterystyki substancji a zbiorniki dozorowe

W kontekście oceny czy zbiornik przeznaczony do magazynowania konkretnego medium będzie podlegał dozorowi technicznemu, osoby, którym przypadło podejmowanie decyzji z ramienia Zamawiającego (najczęściej jest to technolog, szef utrzymania ruchu lub szef działu inwestycji i planowania), próbują szukać odpowiedzi w kartach charakterystyki substancji.

I jest to bardzo intuicyjny krok, lecz niestety w opracowaniach nie znajdują oni użytecznych danych. Podstawowym celem kart charakterystyki substancji niebezpiecznych jest bowiem informowanie o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją (mieszaniną), a także metodach zapobiegania tych zagrożeń i procedurach, jakie należy wdrożyć w razie wystąpienia skażenia.

I znowu wracamy do formy wsparcia, jaką jest czerpanie z wiedzy producenta zbiorników lub samego źródła – Urzędu Dozoru Technicznego – i ich doświadczenia w interpretacji przepisów. Z pewnością podejmowanie decyzji o poddaniu zbiornika dozorowi UDT byłoby łatwiejsze, gdyby w przyszłości dokonano rewolucji w przepisach branżowych i stworzono zbiorczy katalog substancji, których magazynowanie w określonej ilości wymaga uzgodnień z Urzędem Dozoru Technicznego. 

Jeśli karty charakterystyki na to nie wskazują lub nie posiadasz odpowiednich danych (co często zdarza się w przypadku mieszanin substancji), przeanalizuj, jakie związki są wykorzystywane w procesie technologicznym i skieruj pytanie do Urzędu Dozoru Technicznego z prośbą o weryfikację danego medium. Innym rozwiązaniem może być pobór próbek np. ścieków, których skład jest często trudny do określenia – do badań w różnych odstępach czasu – i w ich wyniku ocenić, czy są one żrące czy też nie.

Najczęstszy dylemat: zbiornik magazynowy czy technologiczny

W przypadku zbiorników podlegających pod dozór Urzędu Dozoru Technicznego chodzi przede wszystkim o zbiorniki magazynowe – według Rozporządzenia Ministra Gospodarki przepisów nie stosuje się do zbiorników w ciągu technologicznym, które nie służą do magazynowania.

Główną wątpliwością, z jaką się spotykamy wśród osób podchodzących do zadań w obrębie zbiorników, jest jednak rozróżnienie zbiornika magazynowego od procesowego (technologicznego).

W praktyce, jeśli w danym zbiorniku medium jest przechowywane w sposób ciągły, na przykład dzień, kilka dni czy miesiąc, z okresowym dozowaniem na dalszą część linii produkcyjnej – wtedy mówimy o zbiorniku magazynowym. Z kolei jeśli w zbiorniku, w którym znajduje się medium zachodzi określony proces technologiczny – na przykład mieszanie – mówimy o zbiorniku technologicznym – procesowym.

Często wątpliwości dotyczą sytuacji, w których dany zbiornik ma znajdować się w ciągu technologicznym, w którym zachodzi jakiś proces. Pamiętaj jednak, że w przypadku zbiorników dozorowych chodzi o proces zachodzący nie na całej linii w obrębie której występuje zbiornik, a stricte w tym konkretnym zbiorniku. Nie zawsze jest to proste, dlatego zdarzają się sytuacje indywidualne, które wymagają precyzyjnej oceny.

Inwestycja w zbiornik dozorowy – procedury przedprodukcyjne oraz produkcja zbiornika magazynowego UDT

Gdy wiesz już, że substancja, która będzie przechowywana w zbiorniku magazynowym została zakwalifikowana jako niebezpieczna, zbiornik taki podlegać będzie obligatoryjnie dozorowi Urzędu Dozoru Technicznego. Paragraf 3. cytowanego na początku artykułu rozporządzenia wskazuje na praktycznie wszystkie rodzaje zbiorników bezciśnieniowych i niskociśnieniowych, niezależnie od usytuowania, konstrukcji, czy też charakteru ciśnienia pracy. Są to zatem zbiorniki magazynowe bezciśnieniowe oraz niskociśnieniowe w których:

1. ciśnienie robocze bez uwzględnienia ciśnienia hydrostatycznego jest utrzymywane powyżej ciśnienia atmosferycznego, ale nie przekracza 0,5 bara (50 kPa), 
2. do opróżniania bądź przepłukiwania zbiornika jest używany gaz o ciśnieniu do 0,5 bara (50 kPa).

Ze względu na to, że na rynku praktycznie nie ma standardowych produktów oznaczonych jako dozorowe zbiorniki magazynowe o danej konfiguracji, słusznym rozwiązaniem będzie podjęcie współpracy ze specjalistyczną firmą, która w kompleksowy sposób doradzi, zaprojektuje, wyprodukuje oraz wykona montaż chemoodpornego zbiornika magazynowego UDT.

Jeśli zdecydujesz się na takie rozwiązanie, optymalną ścieżką działania będzie:

1. Zebranie podstawowych danych charakteryzujących zbiornik i jego środowisko pracy, niezbędnych do opracowania projektu zbiornika.

Na tym etapie zbieramy podstawowe dane charakteryzujące zbiornik i jego środowisko pracy, tj.:

• rodzaj i właściwości magazynowanego medium,
• wymagane wymiary i pojemność zbiornika,
• kształt (cylindryczny, prostopadłościenny, niestandardowy),
• miejsce posadowienia zbiornika – wewnątrz / na zewnątrz obiektu,
• temperaturę i warunki pracy zbiornika,
• konfigurację króćców i armatury.

W następnym etapie specjaliści przeprowadzą wizję lokalną podczas której zinwentaryzują planowane miejsce posadowienia zbiornika oraz instalacji. Mając wszystkie niezbędne dane będą mogli przedstawić inwestorowi koncepcję lokalizacji i rozwiązania konstrukcyjnego, a po jej akceptacji wykonać finalną wersję opracowania uzupełnioną o precyzyjne obliczenia statyczne zbiornika i inne dane niezbędne do realizacji projektu. 

2. Uzgodnienie dokumentacji techniczno-projektowej w Urzędzie Dozoru Technicznego (jeszcze przed rozpoczęciem produkcji).

Rozpoczęcie produkcji zbiornika magazynowego będzie możliwe dopiero po uzgodnieniu dokumentacji techniczno-projektowej w Urzędzie Dozoru Technicznego. Weryfikacji podlegać będą również kwalifikacje, udział w dedykowanych szkoleniach i certyfikaty osób realizujących produkcję zbiornika, a także zakres stosowanych do niej materiałów.

3. Próby kontroli jakości wyprodukowanego zbiornika po stronie producenta i przy udziale UDT oraz przygotowanie tzw. „paszportu zbiornika”.

Po wyprodukowaniu dozorowego zbiornika magazynowego zostaje on poddany próbom kontroli jakości po stronie producenta i przy udziale inspektorów Urzędu Dozoru Technicznego. Procedura kontroli jakości zbiornika obejmuje:

• przeprowadzenie prób szczelności metodą iskrowania i hydrostatyczną,
• zależnie od potrzeb: wykonanie badań ultradźwiękowych lub prześwietlenia spoin.

Po pozytywnym wyniku prób zbiornik zostaje trwale ocechowany i zyskuje indywidualny numer seryjny. Wówczas wytwórca przygotowuje tzw. „paszport zbiornika”.

4. Montaż zbiornika i ostatnie testy szczelności potwierdzone protokołami wykonania czynności dozoru technicznego – badania sprawdzającego.

Wyprodukowany zbiornik jest transportowany w miejsce posadowienia, montowany, łączony z instalacjami i przygotowywany do kolejnej, ostatniej już, próby szczelności u Klienta. W ramach testu zbiornik początkowo wypełnia się wodą, a następnie – ze względu na inny ciężar właściwy i temperaturę – roboczym medium właściwym. Pomyślne wykonanie prób zostaje zwieńczone spisaniem protokołów wykonania czynności dozoru technicznego – badania sprawdzającego. 

5. Przygotowanie indywidualnej instrukcji eksploatacyjnej zbiornika i zgłoszenie go do czynnej eksploatacji (po stronie Zamawiającego).

Na Zamawiającym ciąży jeszcze obowiązek przygotowania indywidualnej instrukcji eksploatacyjnej zbiornika i zgłoszenie go do czynnej eksploatacji. Niezwykle ważne jest, by instrukcje były przygotowywane z uwzględnieniem warunków panujących w danym zakładzie przemysłowym. Mamy tu na myśli połączenie systemów sterowania, monitoringu, powiadomień, czy analizy temperatur, przepływów oraz obowiązujących procedur postępowania podczas załadunku i rozładunku zbiorników. Jest to szczególnie istotne przy wymagających mediach, takich jak np. stężony ług sodowy (50%), który w niskiej temperaturze krystalizuje. Instalacja i zbiornik muszą być zatem odpowiednio dostosowane do warunków pracy, a procedury i instrukcje powinny przewidywać odpowiedni tok postępowania poprzedzającego przyjęcie substancji.

Skuteczną pomoc w zakresie merytorycznego opracowania dokumentu można uzyskać u producenta zbiornika, który niejednokrotnie posiada szeroką wiedzę nt. zagadnień z zakresu technologii produkcji przemysłowej oraz wymagań prawnych w kontekście dokumentu. Zatwierdzenia instrukcji eksploatacyjnej, a tym samym dopuszczenia zbiornika do ruchu czynnego dokonuje w oparciu o Ustawę z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (art. 14.) organ właściwej jednostki dozoru technicznego. W przyszłości pozostaną do wykonywania jedynie przeglądy okresowe i rewizje.

Zabezpieczenie dozorowego zbiornika magazynowego – o czym warto pamiętać?

W przypadku, gdy pojemność zbiornika przekracza 1 m³ dla cieczy żrących i bardzo toksycznych należy przewidzieć wykonanie odrębnego zabezpieczenia przed przenikaniem czynnika roboczego do gruntu oraz do wód powierzchniowych i gruntowych. Wynika to z zapisu § 11.1. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 16 kwietnia 2002 r. Ochronę zbiornika można zrealizować poprzez:

1. wykonanie konstrukcji zapewniającej podwójną ściankę zbiornika (tzw. zbiornik dwupłaszczowy) oraz system monitorowania przestrzeni międzyściankowej,
2. zbiornik rezerwowy,
3. chemoodporną wannę wychwytująco-zabezpieczającą,
4. inne, dużo rzadziej stosowane w praktyce inżynierskiej rozwiązania, takie jak hermetyczne wydzielone pomieszczenie, system geomembran czy obwałowań.

W celu spełnienia wymagań rozporządzenia i dobrania optymalnego technicznie i ekonomicznie rozwiązania zabezpieczającego warto zwrócić się o poradę ekspertów, zwłaszcza jeśli mówimy o wspólnej tacy wychwytującej i jej wymaganej pojemności roboczej. 

Sam zbiornik to nie wszystko

Napełnianie zbiorników magazynowych dozorowych

W tym miejscu pokrótce poruszymy proces napełniania zbiorników magazynowych, zwłaszcza z cystern typu TIR, który wymaga dodatkowych czynności i uzgodnień. Mamy tu na myśli dedykowane stanowisko, na które podjeżdża autocysterna i podpina węże do rozładunku, dodatkowo zabezpieczone przed przypadkowym wyciekiem.

System połączonego układu rur, zaworów, sygnalizatorów i węży określa się mianem tzw. UNO, czyli urządzenia napełniająco-opróżniającego. Zespół wymienionej armatury i instalacji podlega wedle Rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 20 września 2006 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać urządzenia do napełniania i opróżniania zbiorników transportowych (z późniejszymi zmianami) uzgodnieniu i zgłoszeniu w jednostce Transportowego Dozoru Technicznego – TDT.

Gazy i opary powstające w zbiorniku dozorowym

Pojawienie się w zakładzie zbiornika magazynowego substancji żrących czy też trujących pociąga za sobą dodatkowe obowiązki w zakresie odprowadzenia niebezpiecznych gazów i oparów.

Należy przeanalizować, czy i jakiego rodzaju gazy i opary powstają w zbiorniku, zwłaszcza podczas jego napełniania. W takim przypadku należy przewidzieć i dobrać specjalistyczne układy oczyszczania gazów i oparów powstających w zbiorniku. W zależności od ich ilości, typu i stężenia, dobiera się odpowiednie rozwiązanie. Mogą nimi być: absorbery – tzw. płuczki wodne – często praktykowane w układzie zbiorników kwasu solnego o znacznej pojemności (30÷50 m³ + baterie takich zbiorników np. 3 – 6 sztuk). Przy mniejszych układach, zwartej zabudowie i braku przestrzeni instalacyjnej oraz przy lokalizacji wewnątrz i małej wydajności stosowane są filtry z sorbentami.

W każdym przypadku należy odpowiednio i rozważnie dobrać układ odpowietrzenia oraz zaworów napowietrzająco-odpowietrzających, mając przy tym na względzie, iż zbiornik magazynowy jest konstrukcją bezciśnieniową, a to znaczy, że zakres dopuszczalnych wahań nadciśnienia i podciśnienia nie powinien przekroczyć: 0,035 bara nadciśnienia i 0,0025 bara podciśnienia. 

Rewizje okresowe zbiorników dozorowych

Według zapisów Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 16 kwietnia 2002 roku § 65. 8. Eksploatujący lub działający w jego imieniu powinien przygotować zbiornik do badań okresowych, w sposób określony przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego. Odpowiednie przygotowanie zbiornika przed wizytą Inspektora UDT (aby mógł on bezpiecznie wejść do środka w celu przeprowadzenia rewizji) polega na:

• całkowitym umyciu/oczyszczeniu wnętrza zbiornika,
• neutralizacji resztek substancji niebezpiecznych,
• przewietrzeniu zbiornika.

Na rodzaj badań wskazuje dalsza część rozporządzenia – według §68. 1. Przeprowadza się następujące rodzaje badań doraźnych zbiornika, o których mowa w § 45 pkt 5:

• eksploatacyjne, w przypadku stwierdzenia niewłaściwego stanu zbiornika oraz zakończenia jego modernizacji lub naprawy,
• po niebezpiecznym uszkodzeniu zbiornika lub nieszczęśliwym wypadku związanym z eksploatacją zbiornika,
• kontrolne.

Zagadnienia związane z przygotowaniem się do rewizji zbiornika zgodnie z prawem, możliwym przebiegiem procesu rewizji czy elementu wskaźnikowego stosowanego w zbiornikach dozorowych Amargo®, ułatwiającego badanie stanu technicznego konstrukcji, omawiamy szerzej w odrębnych artykułach.

Wykonanie całego układu: zbiornika wraz z instalacjami napełniania, dozowania, przesyłu to oczywiście zadanie dla specjalistów. Pamiętaj jednak, że kluczowy wpływ na bezpieczeństwo późniejszej pracy będzie miała kultura eksploatacji i świadomość zagrożeń, jakie mogą mieć miejsce.

Jeśli dotyczą Cię wyzwania związane ze zbiornikami dozorowymi, skonsultuj z nami swój problem. Z pewnością pomożemy Ci przejść przez proces doboru nowego zbiornika UDT, wszelkie uzgodnienia formalne, a jeśli masz już wiekową konstrukcję i czeka Cię rewizja UDT, – miej pewność, że z nami ten proces będzie prosty i bezstresowy.

---

[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów trujących lub żrących

[2] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu

Inne ustawy i rozporządzenia dotyczące zbiorników dozorowych:

• USTAWA z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym >>
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych >>
• OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZEC ZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 15 marca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o dozorze technicznym (Warszawa, dnia 10 kwietnia 2019 r.) >>